Η αφηγηση ιστοριων μας διαμορφωνει με εντυπωσιακο τροπο.
Ζουμε στον τοπο που επιλεγουμε να ζουμε, κυριολεκτικα και μεταφορικα, πρακτικα και σε επιπεδο. Στριφογυριζουμε τις φαντασιωσεις μας, καταβροχθιζουμε μυθιστορηματα, θεατρικα εργα, ακομα και οι αθλητικες εκδηλωσεις και οι ποινικες δικες ξετυλιγονται σαν αφηγησεις. Παρ ολα αυτα, ομως, ο κοσμος της αφηγησης παρεμεινε για αιωνες ενα ανεξερευνητο και αχαρτογραφητο τοπιο.
Το συμπαν αποτελειται απο ιστοριες, οχι ατομα, αναφερει η ποιητρια Muriel Rukeyser και ο κοινωνιο-βιολογος στο Παν/μιο του Χαρβαρντ, E.O. Wilson , σημειωνει την ομοιοτητα μεταξυ των καινοτομων της τεχνης και της επιστημης αποκαλωντας τους ονειροπολους και παραμυθαδες. Η αφηγηση ιστοριων δεν ειναι απλα απαραιτητη για να κατανοησουμε τον κοσμο γυρω μας, ΕΙΝΑΙ το πώς κατανοουμε ο,τι υπαρχει γυρω μας. Πλεκουμε και ανιχνευουμε ιστοριες παντου, απο την οπτικοποιηση των δεδομενων (infographics) και την εικονογραφηση παραμυθιων, μεχρι την πολιτιστικη ηγεμονια.
 |
| Rumpelstiltskin - Paul O. Zelinsky |
Οι ιστοριες που λεμε στον εαυτο μας και τους αλλους παρουσιαζουν το πώς κατανοουμε τον κοσμο και τη θεση μας μεσα σ αυτον. Καποιες εχουν περασει στο γενετικο μας κωδικα, θα λεγε κανεις, ειναι παγκοσμιες, εχουν γινει κομματι του παναθρωπινου συλλογικου γιγνεσθαι και πλεον εχουν εσωτερικευθει τοσο που δεν αντιλαμβανομαστε την ιδια την ιστορια. Εχουν γινει, οχι ενας απο τους πολλους φακους μεσα απο τους οποιους βλεπουμε την πραγματικοτητα, αλλα η ιδια η πραγματικοτητα. Συμφωνα με την Flora S Michaels το να τις ξεπερασουμε ειναι δυσκολο, γιατι ενα μερος της ανθρωπινης φυσης ειναι η τυφλη μας πεποιθηση οτι ειμαστε αυτονομα οντα που δρουμε αποκλειστικα για την προσωπικη μας βουληση, αποθωντας τη σκεψη οτι αεναως επηρεαζομαστε απο τις ιστοριες που εχουμε εδω και αιωνες εσωτερικευσει, ιστοριες που ακουσαμε και εχουμε επαναλαβει τοσες πολλες φορες που στηριζουν αορατα την εμπειρια ολης μας της ζωης. Ειναι οι συλλογικες αναπαραστασεις του E. Durkheim τα αποθετηρια και οι αναμεταδοτες της συλλογικης εμπειριας γι αυτο και ενσαρκωνουν και εκφραζουν την πραγματικοτητα της υπαρξης της κοινωνιας.
Οι ιστοριες που λεμε αφορουν το ποιοι ειμαστε, απο πού ερχομαστε, πού πηγαινουμε. Οσο κι αν φαινεται περιεργο, εκ πρωτης οψεως, οι ιστοριες εχουν τη δυναμη να μας αλλαξουν, να αλλαξουν την ιδια μας τη ζωη.
Ο J. Gottschall αναζητα τις ριζες της δυναμης, που εχουν οι ιστοριες και για την εξελιξη μας και ως ειδος και κοινωνικοπολιτισμικα, τοσο στο επιπεδο συναισθηματος-μυαλου, οσο και ατομικα-συλλογικα. Αυτο που προκυπτει ειναι ενα ειδος "ενοποιημενης θεωριας της αφηγησης" αποκαλυπτοντας οχι μονο το ταλεντο μας στη δημιουργια αληθινων αφηγησεων, που λεμε στον εαυτο μας και τους αλλους, αλλα την αξιοσημειωτη ικανοτητα των αφηγησεων να αλλαζουν τη συλλογικη εμπειρια προς το καλυτερο (ελπιζουμε), καθως η ηθικη που τις διεπει, μας συσπειρωνει γυρω απο κοινες αξιες.
Στον αντιποδα συνανταμε την Flora Michaels η οποια θεωρει οτι εχουμε πλεον δημιουργησει "μονοκαλλιεργειες" με τις αφηγησεις. Μια απο τις αφηγησεις που δημιουργουμε, υπερισχυει των αλλων, περιοριζει την ποικιλομορφια μας και δημιουργει "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" (monoculture).
Το μοτιβο που διεπει εναν πολιτισμο υπακουει σε μια κυριαρχη αφηγηση, που καταλαμβανει πρωταρχικο ρολο στην καθημερινοτητα μας και αλλαζει τη ζωη μας. Η εργασια, οι σχεσεις μας με τους αλλους και το περιβαλλον, η κοινοτητα που ζουμε, η σωματικη και πνευματικη μας υγεια, η εκπαιδευση και η δημιουργικοτητα μας επηρεαζονται ειτε εμφανως, ειτε υπογειως. Και καθως το πώς σκεφτομαστε μορφοποιει το πώς αντιδρουμε/λειτουργουμε , η "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" δεν αλλαζει απλα το μυαλο μας αλλα την ιδια τη ζωη μας.
Κατα τη διαρκεια του Μεσαιωνα, η κυριαρχη "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" αφορουσε τη θρησκεια και τη δεισιδαιμονια. Μετα την εμφανιση του Γαλιλαιου κυριαρχο ρολο ανελαβε η επιστημονικη "μονο-πολιτισμικη αφηγηση". Σημερα, οι οικονομικες αξιες και η ηθικη των νεωτερικων κοινωνιων (που θα ελεγε και ο Durkheim) ειναι οι κυριαρχη αφηγηση, διαμορφωνουν τα παντα στη ζωη μας, απο τα προφανη (τις καταναλωτικες μας συνηθειες, τη μουσικη που ακουμε, τα ρουχα που φοραμε), μεχρι τα λιγοτερο προφανη και αξιες/θεσεις/αποψεις που δυσκολα εγκαταλειπουμε, οπως η αντιληψη που εχουμε για τις ανθρωπινες σχεσεις, ο,τι αφορα τη θρησκεια, ο τροπος που εκτιμαμε την τεχνη.
Στην Ελλαδα του 2014 η κυριαρχη αφηγηση ειναι "η οικονομικη κριση", η βια (είτε με τη μορφη της ξενοφοβίας ή της ομοφοβίας).
Οταν ειμαστε μεσα στην κυριαρχη αφηγηση σε ενα συγκεκριμενο χρονικο πλαισιο, εχουμε την ταση να αποδεχομαστε τον ορισμο που δινει στην πραγματικοτητα η αφηγηση. Ασυνειδητα, πλεον πιστευουμε και ενεργουμε ή δυσπιστουμε και αποτυγχανουμε να δρασουμε αναλογα με οσα προσταζει. Κατευθυνομαστε απο την αφηγηση , χωρις ισως ισως να γνωριζουμε και πολλα για αυτην.
Η "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" δεν σημαινει οτι ολοι πιστευουμε ή δρουμε με τον ιδιο τροπο, αλλα οτι σταδιακα καταληγουμε να μοιραζομαστε βασικες πεποιθησεις και παραδοχες και τις αφηνουμε να κατευθυνουν τη ζωη μας. Ειναι μεσω αυτης της αμοιβαιας ανταλλαγης αναμεσα στο ατομο που διαμορφωνεται απο την κοινωνια και παραλληλα την διαμορφωνει, που μαθαινουμε τα ορια της δοκιμης κ του λαθους. Κατα εναν τροπο αντιλαμβανομαστε πως εξελισσεται η κυριαρχη ιστορια, αν και κανεις δεν μας ενημερωνει ουτε για το ποια ειναι η αφηγηση, ουτε για τους κανονες της. Ετσι αλλαζουν οι ηθικοι κανονες και τα προτυπα, απο κοινωνια σε κοινωνια. Αναπτυσσουμε μια ισχυρη αισθηση του τι ειναι επιτρεπτο και αναμενομενο στην οικογενεια, το σχολειο, το χωρο εργασιας και τις κοινοτητες που δημιουργουμε, ακομα και αν επιλεξουμε να μην ανταποκριθουμε σε αυτες τις προσδοκιες. Κατ αρχην, συνηθως δεν αναρωτιομαστε καν απο πού προηλθαν ολες αυτες οι προσδοκιες. Απλα υπαρχουν και θα υπαρχουν μεχρι τη στιγμη που θα αντιληφθουμε οτι θελουμε κατι ν αλλαξει, αν και πολλες φορες δεν μπορουμε να εκφρασουμε τι και πώς θα θελαμε να αλλαξουμε.
Ειναι η στιγμη που μολις εχουμε αναγνωρισει την "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" και τις προκλησεις για να υπερβουμε τα ορια της. Στη συνεχεια εξεταζουμε τροπους με τους οποιους -ως συνειδητα και αυτονομα σκεπτομενα ατομα- μπορουμε κινηθουμε περα απο τα ορια της κυριαρχης αφηγησης για να ζησουμε μια πιο αυθεντικη ζωη μεσα σ ενα περιβαλλον που ο καθενας δημιουργει και ακολουθει ενα διαφορετικο μονοπατι.
Θα αποτολμουσα, ορμωμενη απο τον ορισμο του E. Durkheim για την κοινωνια, να δημιουργησω τη μεταφορα παρτηρωντας οτι η αφηγηση ειναι ενα sui generis προϊον της κοινωνικης διαλεκτικης σχεσης και αλληλεπιδρασης/αλληλεξαρτησης καθως οι ατομικες αφηγησεις αναμειγνυονται ανανοηματοδοτωντας και μεταμορφωνοντας το συλλογικο γιγνεσθαι σε σημειο που -το τελευταιο- δεν ειναι αναγωγιμο πλεον στα μελη που το απαρτιζουν, γινεται προϊον της συλλογικης εμπειριας και με το περασμα τυο χρονου του συλλογικου συνειδητου ή ασυνειδητου.
Οταν ειμαστε μεσα στην κυριαρχη αφηγηση σε ενα συγκεκριμενο χρονικο πλαισιο, εχουμε την ταση να αποδεχομαστε τον ορισμο που δινει στην πραγματικοτητα η αφηγηση. Ασυνειδητα, πλεον πιστευουμε και ενεργουμε ή δυσπιστουμε και αποτυγχανουμε να δρασουμε αναλογα με οσα προσταζει. Κατευθυνομαστε απο την αφηγηση , χωρις ισως ισως να γνωριζουμε και πολλα για αυτην.
Η "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" δεν σημαινει οτι ολοι πιστευουμε ή δρουμε με τον ιδιο τροπο, αλλα οτι σταδιακα καταληγουμε να μοιραζομαστε βασικες πεποιθησεις και παραδοχες και τις αφηνουμε να κατευθυνουν τη ζωη μας. Ειναι μεσω αυτης της αμοιβαιας ανταλλαγης αναμεσα στο ατομο που διαμορφωνεται απο την κοινωνια και παραλληλα την διαμορφωνει, που μαθαινουμε τα ορια της δοκιμης κ του λαθους. Κατα εναν τροπο αντιλαμβανομαστε πως εξελισσεται η κυριαρχη ιστορια, αν και κανεις δεν μας ενημερωνει ουτε για το ποια ειναι η αφηγηση, ουτε για τους κανονες της. Ετσι αλλαζουν οι ηθικοι κανονες και τα προτυπα, απο κοινωνια σε κοινωνια. Αναπτυσσουμε μια ισχυρη αισθηση του τι ειναι επιτρεπτο και αναμενομενο στην οικογενεια, το σχολειο, το χωρο εργασιας και τις κοινοτητες που δημιουργουμε, ακομα και αν επιλεξουμε να μην ανταποκριθουμε σε αυτες τις προσδοκιες. Κατ αρχην, συνηθως δεν αναρωτιομαστε καν απο πού προηλθαν ολες αυτες οι προσδοκιες. Απλα υπαρχουν και θα υπαρχουν μεχρι τη στιγμη που θα αντιληφθουμε οτι θελουμε κατι ν αλλαξει, αν και πολλες φορες δεν μπορουμε να εκφρασουμε τι και πώς θα θελαμε να αλλαξουμε.
Ειναι η στιγμη που μολις εχουμε αναγνωρισει την "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" και τις προκλησεις για να υπερβουμε τα ορια της. Στη συνεχεια εξεταζουμε τροπους με τους οποιους -ως συνειδητα και αυτονομα σκεπτομενα ατομα- μπορουμε κινηθουμε περα απο τα ορια της κυριαρχης αφηγησης για να ζησουμε μια πιο αυθεντικη ζωη μεσα σ ενα περιβαλλον που ο καθενας δημιουργει και ακολουθει ενα διαφορετικο μονοπατι.
Θα αποτολμουσα, ορμωμενη απο τον ορισμο του E. Durkheim για την κοινωνια, να δημιουργησω τη μεταφορα παρτηρωντας οτι η αφηγηση ειναι ενα sui generis προϊον της κοινωνικης διαλεκτικης σχεσης και αλληλεπιδρασης/αλληλεξαρτησης καθως οι ατομικες αφηγησεις αναμειγνυονται ανανοηματοδοτωντας και μεταμορφωνοντας το συλλογικο γιγνεσθαι σε σημειο που -το τελευταιο- δεν ειναι αναγωγιμο πλεον στα μελη που το απαρτιζουν, γινεται προϊον της συλλογικης εμπειριας και με το περασμα τυο χρονου του συλλογικου συνειδητου ή ασυνειδητου.
Ξεκινωντας την ενηλικη-ανεξαρτητη ζωη μας αντιλαμβανομαστε τι σημαινει να ζουμε παραλληλα με την "μονο-πολιτισμικη αφηγηση" ο καθενας τη μοναδικη/πρωτοτυπη χωρο-χρονικη του οντοτητα-αφηγηση. Περα απο την ατομικη/μοναδικη ιστορια που ο καθενας διαγραφει, γεννιεται μια παραλληλη δομη, της οποιας η εξελιξη και η συνεχιση δεν ειναι ο στοχος -ή τουλαχιστον δεν θα επρεπε να ειναι ο στοχος. Ο στοχος ειναι να ζησουμε πολλες ιστοριες, μεσα σε ενα ευρυτερο φασμα ανθρωπινων αξιων.
Gottschall, J, 2012. The Storytelling Animal: How Stories Make Us Human
Michaels, F.S, 2011. Monoculture: How One Story Is Changing Everything
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου